آشنایی با ابزار صعود و فرود
آمارها نشان میدهد بخش قابلتوجهی از حوادث کوهنوردی در ایران و جهان، به دلیل استفادهی نادرست یا نقص در تجهیزات رخ میدهد. به همین دلیل، در این مطلب از وبسایت هوراز تلاش کردهایم با معرفی ابزارهای صعود و فرود، گامی مؤثر در افزایش ایمنی و آگاهی کوهنوردان برداریم.
شناخت ابزار مناسب نه تنها برای حفظ امنیت فردی ضروری است، بلکه نخستین قدم در مسیر حرفه ای شدن هر کوهنورد به شمار میرود. در این مقاله با مهمترین تجهیزات صعود و فرود و روش استفادهی درست از آنها آشنا میشویم تا صعودی ایمنتر و حرفهایتر داشته باشید.
آشنایی با انواع ابزارهای صعود
ابزار های صعود را به طور معمول در 3 دسته اتصالی، کمکی و حفاظتی قرار می دهند آشنایی کامل با این دسته بندی ها به شما کمک می کند تا به طور دقیق متوجه شوید که هر کدام از این ابزارها در کجا و چطور به درد میخورند، به خصوص در مسیرهای سنگی ایران مثل دیوارههای هراز یا یخچالهای علمکوه. تمرکز روی سادگی و کارایی است، چون در ارتفاع، هر گرم اضافه وزن میتواند چالش برانگیز باشد.
۱. هارنس (Harness)
هارنس یا کمربند ایمنی، یکی از اصلیترین ابزارهای صعود و فرود است. این وسیله از تسمههای محکم ساخته شده و دور کمر و پاها بسته میشود تا در زمان سقوط یا استراحت، وزن بدن را بهطور یکنواخت میان نقاط مختلف پخش کند. به زبان ساده، بدون هارنس هیچ صعودی معنا ندارد.
- کاربرد: اتصال مستقیم کوهنورد به طناب و ابزارهای حمایتی. این ابزار هم در صعودهای اسپرت و هم در مسیرهای سنتی کاربرد دارد.
- مزایا: توزیع فشار مناسب (تحمل حدود ۱۵ تا ۲۰ کیلونیوتن) و حفظ راحتی بدن در مسیرهای طولانی.
- معایب: اگر اندازهی آن درست انتخاب نشود، فشار روی کمر یا رانها میتواند آزاردهنده باشد به ویژه در صعودهای چندساعته یا مسیرهای چندطوله.
پیشنهاد برای تازهکاران: مدلهای فولبادی که حمایت کاملتری میدهند، چون تعادل را حفظ میکنند. در مسیرهای ایرانی مثل دیواره رامسر، هارنس خوب میتواند از خستگی زودرس جلوگیری کند.
نکته کلیدی: همیشه حلقههای waist و leg loops را دوبار چک کن، چون یک شلشدگی کوچک میتواند همه چیز را به هم بریزد.
اگر میخواهید دربارهی مدلها و روش انتخاب هارنس مناسب بیشتر بدانید، پیشنهاد میکنیم مقالهی هارنس چیست و چه کاربردهایی دارد؟ را هم بخوانید.
۲. کارابین و مایلون
کارابین و مایلون از پرکاربردترین ابزارهای صعود و فرود هستند؛ حلقههای فلزی کوچکی که نقش مفصل در سیستم ایمنی کوهنورد را دارند. کارابینها معمولاً دارای درب فنری هستند و برای اتصال سریع طناب، هارنس، اسلینگ یا نقاط ثابت بهکار میروند، در حالی که مایلون نسخهای مقاومتر و دائمیتر از همین ابزار است که بیشتر در کارگاههای ثابت استفاده میشود.
انواع کارابین و مایلون: کارابینها در شکلهای گوناگون تولید میشوند. مدل D شکل برای انتقال مستقیم نیرو مناسبتر است و مقاومت بالاتری دارد، در حالی که مدل گلابی (HMS) فضای بیشتری برای گرهها فراهم میکند و در حمایت با ابزارهایی مثل ATC کاربرد دارد.
کاربرد: از ساخت کارگاههای موقت گرفته تا اتصال طناب به هارنس یا ابزار حمایت، هرجا که به اتصال سریع، مطمئن و سبک نیاز باشد، کارابینها در خط مقدم قرار دارند.
مزایا:
- استحکام بالا (تحمل تا ۲۵ کیلونیوتن)
- وزن سبک و کاربرد آسان
- قابلیت اتصال و جداسازی سریع در شرایط سخت
معایب: درب بازمانده یا «گیت باز» یکی از خطرناکترین خطاهاست. طبق آمار فدراسیون کوهنوردی، حدود ۳۰٪ از حوادث فرود به دلیل باز ماندن تصادفی درب کارابین رخ داده است.
اطلاعات بیشتر:
۳. ابزار صعود و پله رکاب (Jumar)
در میان ابزارهای معرفیشده در آشنایی با ابزارهای صعود و فرود، جیمار (Jumar) یکی از کلیدیترین وسایل برای حرکت در مسیرهای عمودی است. این گیرهی مکانیکی با سیستم فنری، روی طناب ثابت قفل میشود و فقط اجازهی حرکت رو به بالا را میدهد؛ درست مثل یک دست مصنوعی که طناب را محکم میگیرد. در کنار آن، پله رکاب (Etrier) نوارهای مقاومی با حلقهی پا هستند که به کوهنورد امکان میدهند نیروی صعود را بین دست و پا تقسیم کند.
کاربرد: ابزار های صعود و پله رکاب بیشتر در صعود از طنابهای ثابت، نجات در ارتفاع یا عبور از بخشهای دشوار دیوارهها استفاده میشود؛ برای مثال در یخچالهای دماوند یا دیوارهی علمکوه، استفاده از آن بسیار رایج است.
مزایا:
- توزیع بهتر نیرو بین دست و پا
- کاهش خستگی در صعودهای فنی یا Aid
- قابلیت ترکیب با پله رکاب برای افزایش کارایی
معایب:
- نیاز به تمرین برای استفادهی ایمن از سیستم قفل
- وزن حدود ۲۰۰ گرم که در صعودهای سبک اسپرت ممکن است سنگین به نظر برسد
نکته کلیدی: پیش از هر صعود، مکانیزم فنری جیمار را بررسی کنید. کوچکترین اختلال در قفل یا آلودگی طناب میتواند مانع از قفلشدن صحیح ابزار شود. در برنامههای زمستانی علمکوه، ترکیب جیمار و پله رکاب یکی از مؤثرترین روشها برای صعود ایمن و کمخطر به شمار میرود.
۴. اسلینگ و کوئیکدراو
در مسیر آشنایی با ابزارهای صعود و فرود، اسلینگ و کوئیکدراو از ابزارهای اتصالی حیاتی محسوب میشوند. اسلینگ، نوار یا حلقهای از نایلون یا داینماست که برای ایجاد نقاط میانی یا کارگاههای موقت استفاده میشود، در حالی که کوئیکدراو از دو کارابین متصل به یک نوار تشکیل شده تا طناب بتواند بدون اصطکاک زیاد از میان آن عبور کند.
کاربرد: کاهش اصطکاک در کلیپ کردن به پیچها یا نقاط حفاظت.این ابزارها برای کاهش اصطکاک طناب در زمان کلیپکردن به پیچها، میخها یا ابزارهای میانی استفاده میشوند و در صعودهای اسپرت و چندطوله نقشی اساسی دارند.
مزایا:
- سبک و سریع در استفاده
- امکان چیدمان آسان در رک صعود
- کاهش حدود ۳۰٪ از اتلاف انرژی هنگام کلیپکردن
معایب: طول نامناسب اسلینگ یا کوئیکدراو ممکن است باعث پیچخوردگی طناب شود؛ مشکلی که در مسیرهای پرپیچ دیوارههای مرکزی ایران، مانند مسیرهای طالقان یا پلخواب، رایج است.
پیشنهاد برای کوهنوردان تازهکار: در صعودهای روزانه بهتر است حداقل ۶ تا ۸ جفت کوئیکدراو همراه داشته باشید تا در میانهی مسیر دچار کمبود ابزار نشوید. استفاده از کوئیکدراو با تسمهی داینما (Dynema) برای وزن کمتر و دوام بیشتر توصیه میشود.
اطلاعات بیشتر:
۵. ست شفت و ابزار میانی فرند
در ادامهی مسیر آشنایی با ابزارهای صعود، میرسیم به دو ابزار حیاتی برای صعودهای سنتی یا اصطلاحاً Trad: ست شفت و ابزار میانی فرند. شفتها میخهای فلزی سادهای هستند که در شکافهای باریک سنگ کوبیده میشوند، در حالی که فرندها (Cam) ابزارهای مکانیکی قابل تنظیماند که با فشار فنری درون شکاف سنگ قفل میشوند. این دو ابزار نقش ستون فقرات حفاظت در صعودهای بدون پیچ ثابت را ایفا میکنند.
کاربرد: در مسیرهای سنتی، جایی که پیچ دائمی وجود ندارد، از شفت و فرند برای ایجاد نقاط میانی اطمینان استفاده میشود. این ابزارها به کوهنورد اجازه میدهند طناب را در بخشهای مختلف مسیر ایمن کنند تا در صورت سقوط، نیرو میان چند نقطه تقسیم شود.
مزایا:
- تطبیقپذیری بالا با انواع شکافها
- تحمل بار در محدودهی ۱۰ تا ۱۴ کیلونیوتن
- کارایی فوقالعاده در سنگهای گرانیتی ایران مانند صخرههای توسکا یا منطقهی پلخواب
معایب:
- جایگذاری نادرست میتواند کاملاً بیاثر باشد.
- استفادهی ایمن از آن نیازمند تجربه و شناخت سنگ است
- در مسیرهای trad زاگرس، ست کامل شفت (اندازههای متنوع) نجاتدهنده است.
۶. شلوار سنگ نوردی و کیسه پودر
در نگاه اول ممکن است شلوار سنگنوردی و کیسه پودر بخشی فرعی از تجهیزات به نظر برسند، اما در واقع، در آشنایی با ابزارهای صعود و فرود، این دو ابزار نقش مهمی در عملکرد و ایمنی دارند. صعود موفق فقط به ابزار فلزی محدود نمیشود؛ راحتی بدن و چسبندگی دستها به همان اندازه حیاتی است.
شلوار سنگنوردی از پارچههای الاستیک، سبک و مقاوم در برابر سایش ساخته میشود تا آزادی حرکت را در هر موقعیتی فراهم کند. تقویت قسمت زانوها باعث میشود هنگام زانو زدن یا تماس با سنگهای زبر، پارچه دوام بیشتری داشته باشد.
کیسه پودر نیز همراه همیشگی سنگنوردان است. این کیسه کوچک، پودر منیزیم مخصوصی را نگه میدارد که رطوبت دست را جذب کرده و چسبندگی انگشتان را هنگام گرفتن گیرهها افزایش میدهد.
کاربرد: راحتی حرکت و جلوگیری از لیزخوردن انگشتان.
مزایا: آزادی کامل، افزایش چسبندگی تا ۴۰ درصد در عرق.
معایب: شلوارهای ضعیف زود پاره میشوند؛ کیسه بدون زیپ، پودر را هدر میدهد.
آشنایی با انواع ابزارهای فرود
فرود، لحظهای است که جاذبه کنترل را در دست میگیرد؛ بر خلاف صعود که بدن پیشبرنده است، در اینجا ابزارها باید سرعت را مهار کنند و ایمنی را تضمین نمایند. در واقع، مرحلهی فرود جایی است که اعتماد به تجهیزات از هر زمان دیگری مهمتر میشود. تمرکز اصلی در این بخش از آشنایی با ابزارهای صعود و فرود، بر ابزارهایی است که تعادل میان اصطکاک، ترمز و کنترل را برقرار میکنند.
بر اساس گزارش فدراسیون کوهنوردی، در مسیرهای پرتردد ایران مثل دیوارهی پلخواب و یخچالهای شمال البرز، حدود نیمی از حوادث کوهنوردی مربوط به خطا در فرود یا استفادهی نادرست از ابزارهای آن است. بنابراین شناخت دقیق عملکرد هر وسیله، نهتنها برای تازهکارها، بلکه برای حرفهایها هم حیاتی است.
1. طناب
طناب، شریان حیاتی تمام سیستمهای کوهنوردی است و در هیچ بخشی از آشنایی با ابزارهای صعود و فرود نمیتوان از آن چشمپوشی کرد. بدون طناب، هیچ ابزار دیگری معنایی ندارد.
انواع:
- دینامیک: دارای خاصیت کشسانی (۸–۱۰٪) برای جذب ضربه در صورت سقوط.
- استاتیک: با کشش کمتر از ۵٪، مناسب برای فرود و عملیات فنی که نیاز به کنترل دقیق دارند.
ویژگیها:
- طول استاندارد بین ۵۰ تا ۷۰ متر و قطر ۹ تا ۱۱ میلیمتر، معمولاً از نایلون مقاوم و ضد UV ساخته میشود.
نکات کلیدی:
- علامتگذاری وسط طناب برای فرودهای دوبل ضروری است؛ آمارها نشان میدهد ۲۰٪ از خطاهای فرود به فراموشی این علامت مربوطاند.
- در مسیرهای طولانی یا فنی زاگرس، طناب استاتیک بهدلیل کنترل بهتر، گزینهی امنتری محسوب میشود.
اطلاعات بیشتر: طناب کوهنوردی چیست و چه فایده ای دارد؟
2. ابزار حمایت و فرود (ATC، Figure-8، GriGri)
ابزارهای حمایت و فرود قلب سیستم ایمنی در مرحلهی پایین آمدن هستند. این دستگاهها با ایجاد اصطکاک روی طناب، سرعت حرکت را کاهش داده و در مواقع خطر، نقش ترمز را بازی میکنند. سه مدل پرکاربرد شامل:
- ATC (Air Traffic Controller): صفحهای فلزی با طراحی ساده، مناسب برای بیشتر موقعیتها.
- Figure-8: ابزاری به شکل عدد ۸، که فرود را نرم و یکنواخت میکند.
- GriGri گری گری: دستگاهی مکانیکی با قفل خودکار، محبوب بین کوهنوردان حرفهای.
کاربرد: برای حمایت از همنورد هنگام صعود یا در فرود از مسیرهای عمودی استفاده میشود.
مزایا:
- ATC: سبک، مقاوم در برابر حرارت تا حدود ۴۰۰ درجه.
- Figure-8: کنترل نرم و ارزانتر.
- GriGri: سیستم ترمز خودکار که ریسک سقوط را تا ۵۰٪ کاهش میدهد.
معایب: Figure-8 ممکن است طناب را بپیچاند، و گری گری نسبت به قطر طنابهای نازک حساستر است.
در یکی از حوادث ثبتشده در منطقهی البرز، دو کوهنورد با استفاده از GriGri از سقوط بلند نجات یافتند؛ زمانی که طناب لغزید، سیستم قفل خودکار فعال شد و از فاجعه جلوگیری کرد. این نمونهای از اهمیت واقعی شناخت ابزار در آشنایی با ابزارهای صعود و فرود است.
اطلاعات بیشتر: ابزار حمایت و فرود چیست؟
3. قرقره (Pulley)
قرقره ها چرخهای کوچکی هستند که در سیستمهای Haul یا امدادی نقش کلیدی دارند. با کاهش اصطکاک و تغییر جهت نیرو، باعث میشوند بالا یا پایین بردن بار (یا فرد مصدوم) با کمترین انرژی انجام شود.
کاربرد: در عملیات امداد، پایین آوردن کولهپشتیهای سنگین یا انتقال تجهیزات در یخچالها.
مزایا:
- ایجاد نسبت نیرو ۲ به ۱ (نصف تلاش برای همان وزن)
- کاهش فشار روی طناب و نقاط اتصال
معایب:
- وزن اضافه (حدود ۱۰۰ گرم برای مدلهای استاندارد)
- نیاز به تنظیم دقیق و تجربهی کار با سیستمهای چندقرقرهای
در برنامههای نجات دماوند یا قله علمکوه، استفاده از قرقرههای مقاوم و باکیفیت باعث میشود تیمها بار مصدوم را بدون اعمال فشار زیاد به پایین منتقل کنند؛ نمونهای از اهمیت مهارت در استفاده از تجهیزات در بخش فرود.
4. کیسه طناب
کیسه طناب، یک کیف مقاوم و ضدآب است که طناب را هنگام حمل مرتب و بدون گره نگه میدارد.
کاربرد: حمل مرتب طناب و حفظ تمیزی الیاف آن تا رسیدن به دیواره.
مزایا: جلوگیری از آسیب به طناب و صرفهجویی در فضای کولهپشتی.
معایب: حجم اضافی که در کوله ایجاد میکند، اما ارزش محافظت از طناب بیشتر است.
در برنامههای چندروزه در البرز، استفاده از کیسه طناب باعث جلوگیری از گرهخوردن شبانه و صرفهجویی در زمان آمادهسازی مسیر میشود.
5. کلاه ایمنی
کلاه ایمنی شاید ابزار مستقیمی در فرود یا صعود نباشد، اما نجاتدهندهی اصلی در برابر ریزش سنگ، ضربه یا سقوط تجهیزات است.
کاربرد: حفاظت سر در مسیرهای سنگخیز و فرودهای بلند.
مزایا: جذب ضربه تا ۲۰۰ ژول، تهویه مناسب و سبک بودن.
معایب: در هوای گرم تابستان البرز ممکن است باعث تعریق شود.
آمارها نشان میدهد که حدود ۵۰٪ آسیبهای سر در صعود و فرود به دلیل عدم استفاده از کلاه است. برای مثال، در یکی از برنامههای دماوند، یک کلاه ساده جان چند کوهنورد را نجات داد و از حادثهای جدی جلوگیری کرد.
نکات ایمنی و استفادهی عملی
پیش از هر صعود یا فرود، بررسی سلامت تجهیزات ضروری است. دستورالعمل ABC (Anchor، Belay، Carabiner) باید همواره رعایت شود:
- Anchor (کارگاه): باید محکم و بر پایهی سنگ یا یخ سالم باشد.
- Belay: ابزار حمایت درست متصل و طناب به شکل صحیح عبور داده شود.
- Carabiner: قفل بسته و بدون ترک یا زنگزدگی باشد.
اشتباهات رایج شامل گرههای اشتباه (۴۰٪ از حوادث فرود)، کارابینهای باز مانده (۳۰٪)، و استفاده نکردن از کلاه ایمنی (۵۰٪ آسیبهای سر) است. بازرسی منظم طناب، فرند، و جیمار پس از هر فعالیت میتواند از بروز این خطرات جلوگیری کند.
نگهداری و انتخاب ابزار مناسب
تمام ابزارهای صعود و فرود باید دارای استاندارد بینالمللی UIAA یا CE باشند. این نشانها تضمین میکنند که ابزار در شرایط فشار و دماهای شدید آزمایش شده است.
برای نگهداری تجهیزات:
- طناب و تسمهها پس از استفاده با آب سرد شسته و در سایه خشک شوند.
- ابزارهای فلزی مانند کارابین و فرند هر پنج بار استفاده بررسی شوند.
- طناب پس از حدود ۱۰۰ بار فرود تعویض گردد.
- کلاه ایمنی هر پنج سال یکبار جایگزین شود.
انتخاب ابزارهای ساده و سبک برای کوهنوردان مبتدی توصیه میشود تا ضمن یادگیری اصولی، وزن تجهیزات نیز مانع حرکت نشود.
سخن پایانی
شناخت و استفادهی صحیح از ابزار صعود و فرود مهمترین عامل در ایمنی فعالیتهای کوهنوردی است. هر ابزار نقشی ویژه در زنجیرهی امنیت دارد و بیتوجهی به هر بخش میتواند حادثهساز باشد. کوهنوردی موفق، ترکیبی از مهارت فنی، شناخت ابزار و دقت در نگهداری آنهاست. با رعایت این اصول، صعودها و فرودها نهتنها ایمنتر، بلکه لذتبخشتر خواهند بود.
به پایان این مطلب با موضوع “آشنایی با ابزار صعود و فرود” رسیدیم. امیدواریم این مقاله توانسته باشد دیدی جامع دربارهی کاربردها، مزایا و معایب هر یک از ابزارهای صعود و فرود در اختیار شما قرار دهد.
اگر قصد تهیهی تجهیزات استاندارد و مطمئن برای صعود یا فرود را دارید، فروشگاه تجهیزات کوهنوردی هوراز مجموعهای کامل از لوازم کوهنوردی و سنگنوردی را از برند معتبر KAILAS ارائه میدهد. تمام محصولات این مجموعه دارای استانداردهای بینالمللی UIAA و CE هستند و کیفیت آنها توسط کوهنوردان حرفهای تأیید شده است. با انتخاب ابزارهای استاندارد، نهتنها ایمنی خود را تضمین میکنید، بلکه صعود و فرودی لذتبخشتر و مطمئنتر را تجربه خواهید کرد.
مطالب مرتبط پیشنهادی: